ΤΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

 

Μια κατάκοπη, αδύναμη πίστη

        Τι είναι η Ευρώπη για μας; Μην είναι οι πάλαι ποτέ αγροτιά επιχορηγήσει; Μην είναι τα ΕΣΠΑ; To Erasmus; Κάποια αφηρημένη αίσθηση ότι ανήκουμε στη Δύση; Οτι είμαστε οι ακρίτες και ταυτόχρονα το λίκνο του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού;
Νιώσαμε ποτέ πραγματικά «Ευρωπαίοι»;

Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση ξεκίνησε από ένα όνειρο συνεργασίας, αμοιβαίας προστασίας και ειρηνικής ζωής μετά τη φρίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έγινε μηχανή ανάπτυξης για τις φτωχότερες χώρες, πηγή πλουτισμού για τις ήδη πλούσιες, γραφειοκρατικός λαβύρινθος, έγινε δύσκολη, αλλοπρόσαλλη, καταπιεστική, ελεγκτική, ανεπιθύμητη, αδιάφορη. Αλλά ταυτόχρονα και πεδίο ελευθερίας, ευκαιρίας, ταξιδιού, ανταλλαγής, παιδείας, σύνδεσης. (…)

Πλέον στα περισσότερα κράτη-μέλη τnς  ΕΕ, αν όχι σε όλα, η διάθεση δεν είναι καλή. Οι λαοί της Ευρώπης καταφεύγουν όλο και πιο συχνά στην ιδέα πως μόνοι τους μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα, μοιάζουν να πιστεύουν πως για όλα τους τα δεινά φταίνε οι «άλλοι», απομονώνονται. Κι ενώ νομίζουμε ότι αυτό είναι ένα πρωτοφανές σημείο της εποχής pas, δανείζομαιτα λόγια ενός σπουδαίου συγγραφέα: «Αν θεωρήσουμε την Ευρώπη έναν μοναδικό πνευματικό οργανισμό - δύο χιλιάδες χρόνια ενός πολιτισμού που οικοδομήθηκε από κοινού μάς δίνουν ανεπιφύλακτα αυτό το δικαίωμα - είναι αναπόφευκτο να παραδεχτούμε ότι αυτός ο οργανισμός, την παρούσα στιγμή, περνά μια σοβαρή ψυχική κρίση. Σε όλα τα έθνη, ή σχεδόν, εκδηλώνονται τα ίδια φαινόμενα μεγάλης και αιφνίδιας ευερεθιστότητας παρά τη μεγάλη ηθική κόπωση, την έλλειψη αισιοδοξίας, τη δυσπιστία που είναι έτοιμη να ξυπνήσει σε κάθε ευκαιρία και τη νευρικότητα, την καταθλιπτική διάθεση που απορρέουν από το γενικό αίσθημα ανασφάλειας. [...] Η αμοιβαία καχυποψία αποδεικνύεται απείρως ισχυρότερη από την εμπιστοσύνη». Τα γράφει ο Στέφαν Τσβάιχ, πριν από έναν αιώνα περίπου, το 1932. Εχουμε ξαναβρεθεί εδώ. Τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν κλειστεί ξανά στον εαυτό τους, έχουν προτάξει ξανά την «εθνική κυριαρχία» τους πάνω από οτιδήποτε άλλο.

Τα αποτελέσματα δεν ήταν καλά.

(…)Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι το μόνο ευρωπαϊκό όργανο που τη σύνθεσή του αποφασίζουν άμεσα οι πολίτες της  Ευρωπαϊκής Ένωσης, μιας ένωσης που στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο πεδίο είναι απαραίτητη απέναντι σε μια Αμερική που παραπαίει και μια Κίνα που επελαύνει. Η ψήφος μέσα στο δημοκρατικό πολίτευμα - που επίσης κινδυνεύει - είναι το μοναδικό μας πετραδάκι προς την οικοδόμηση μιας νέας εμπιστοσύνης. Και μιας νέας αντίστασης απέναντι στην απελπισία, η οποία δεν λύνει, αλλά μόνο δημιουργεί προβλήματα.

Μέσα στο γενικό κλίμα ανησυχίας, αβεβαιότητας και φόβου, διατηρώ μια κατάκοπη, αδύναμη πίστη ότι μπροστά στην πλήρη απουσία οράματος είναι πιο επιτακτικό από ποτέ να συμμετέχει κανείς στις δημοκρατικές διαδικασίες κάνοντας την πιο αυτονόητη ίσως, αλλά ταυτόχρονα επαναστατική επιλογή. Να ψηφίσει ανθρώπους που έχουν όντωs κάτι να πουν και να προσφέρουν, με πλήρη επίγνωση ότι οι αποφάσεις τους, αναπόφευκτα, θα επηρεάσουν τη ζωή μας.

Η κυρία Μυρσίνη Γκανά είναι ποιήτρια και μεταφράστρια.\ΤΟ ΒΗΜΑ, ΝΕΕΣ ΕΠΟΧΕΣ, 19/5/2024

 

 

ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ SOCIAL MEDIA

 

Νεανική παραβατικότητα/Πώς συνδέονται τα social media με τον σχολικό εκφοβισμό;

Γιατί παρατηρείται τέτοια έξαρση νεανικής βίας; Η καθηγήτρια του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Αλεξάνδρα Κορωναίου απαντά.

 

Σήμερα οι βίαιες και εγκληματικές συμπεριφορές απλώνονται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, στις προνομιούχες συνοικίες, ακόμα και στα σχολεία των «αρίστων». Αυτές οι συμπεριφορές εκφράζουν σε γενικές γραμμές μια έντονη τάση για σχέσεις που δεν διαμορφώνονται στη βάση της ισοτιμίας, της αναγνώρισης του άλλου, του σεβασμού της ανθρώπινης ροσωπικότητας  αλλά στη βάση της δύναμης, της εξουσίας και της απόλυτης κυριαρχίας πάνω στους άλλους. Υπάρχει ένας «εκφασισμός» της κοινωνίας αλλά και δυνάμεις που αντιστέκονται σε αυτό το φαινόμενο.

— Ποιοι λόγοι θεωρείτε ότι οδηγούν σήμερα τους νέους στη βία;
Από τις σχετικές έρευνες γνωρίζουμε πως οι συμπεριφορές αυτές εμφανίζουν επαναληπτικότητα, απομόνωση του θύματος που νιώθει ότι είναι αδύναμο να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή που στοχοποιείται για κάποιο χαρακτηριστικό του (π.χ. το βάρος, το ύψος, το χρώμα του δέρματός του, τον σεξουαλικό προσανατολισμό του ή, ακόμα, μια αναπηρία σωματική ή νοητική).

Γενικά, τέτοια φαινόμενα, τα οποία φαίνεται ότι πολλαπλασιάζονται το τελευταίο διάστημα, με βιασμούς ανηλίκων, άγριες συμπλοκές, χρήση ουσιών κ.λπ.,  δείχνουν πως το «διαφορετικό» εξακολουθεί να είναι απειλητικό για τον ψυχισμό και τα κοινωνικά στερεότυπα κάποιων.

Ο ατομοκεντρισμός της νέας εποχής παίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο, όπως και η γενικευμένη τάση να βλέπει ο ένας τον άλλον ως «πράγμα». Η εξαντικειμενοποίηση, η εργαλειοποίηση του άλλου τον καθιστά αόρατο, σχεδόν ανύπαρκτο ως ανθρώπινο ον, ως πρόσωπο. Η ρευστή και αβέβαιη εποχή μας, εκτός από την εμπορευματοποίηση των πάντων, έχει καταφέρει να εμπορευματοποιήσει και τον ίδιο τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες σχέσεις, τα ανθρώπινα σώματα.

— Πιστεύετε ότι τα social media, όπως για παράδειγμα το ΤikΤok, όπου ανεβαίνουν βίντεο με πράξεις βίας, συμβάλλουν στην έξαρση του φαινομένου; 
Μεγάλη τομή σε σχέση με το παρελθόν αποτελεί μια σύγχρονη μορφή εκφοβισμού που ονομάζεται κυβερνο-εκφοβισμός, διαδικτυακή παρενόχληση, διαδικτυακό bullying. Οι άγριες και απάνθρωπες μορφές αυτού του «νέου» τύπου βίας βασίζονται στη χρήση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών.

Όλα αυτά τα νέα τεχνολογικά μέσα έκαναν αναμφισβήτητα πιο εύκολη των επικοινωνία και την έκφραση των ανθρώπων. Όμως, καθώς στηρίζονται στην ανωνυμία, ευνόησαν παράλληλα τη διάδοση της «αόρατης» βίας που ασκείται από ορισμένους, γεγονός που τους επιτρέπει να δρουν χωρίς να εντοπίζονται εύκολα. Αυτές οι μορφές βίας επαναλαμβάνονται με μηνύματα «αγνώστου» προελεύσεως, το περιεχόμενο των οποίων βρίθει από απειλές, ύβρεις, εκβιασμούς

Η κοινωνικοποίηση που γίνεται μέσω του διαδικτυακού κόσμου έχει αναμφισβήτητα θετικές αλλά και αρνητικές όψεις. Εδώ και χρόνια παράγονται και αναπαράγονται σε μαζική κλίμακα «παιχνίδια» στα οποία η εξόντωση ή η σωματική εκμετάλλευση του άλλου είναι ένας ανελέητος «πόλεμος» μεταξύ ατόμων ή ομάδων. Στόχος η εφήμερη ικανοποίηση του θύτη-νικητή, η αποθέωση του ισχυρού «εγώ», η επιβολή, η «άρνηση» του περίπλοκου πραγματικού κόσμου. Η πανδημία που έπληξε ολόκληρη την ανθρωπότητα είχε πολύ αρνητικές συνέπειες για πολλούς νέους, που ακόμα βιώνουν τις συνέπειές της: απομόνωση, φόβος, απόρριψη, στέρηση της κοινωνικοποίησης στο σχολείο ή στις εξωσχολικές δραστηριότητες, κατάθλιψη, άγχος, σωματοποίηση του άγχους (κεφαλαλγίες, κρίσεις πανικού κ.ά.), καθώς και αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας.

— Και ποιες είναι οι συνέπειες; 
Οι συνέπειες είναι πολλαπλές για τους νέους και τα παιδιά, σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο: αίσθημα ντροπής, απώλεια αυτοεκτίμησης, δυσκολίες επαφής με τους άλλους, αποφυγή σύναψης κοινωνικών δεσμών, καταστροφικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (π.χ. αυτοκτονίες) , αδυναμία αντιμετώπισης των πραγματικών κινδύνων που, ούτως ή άλλως, υπάρχουν στις κοινωνίες μας.

— Πολλοί υποστηρίζουν ότι η οικογένεια και το σχολείο συνιστούν συγχρόνως παράγοντες κινδύνου και ισχυρούς προστατευτικούς μηχανισμούς. Εσείς τι πιστεύετε;
Σε κοινωνικό επίπεδο, πάντως, είναι γεγονός πως οι υπάρχουσες δομές αποδείχτηκαν ελλιπείς και ανεπαρκείς να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο. Κυρίως στο επίπεδο της πρόληψης. Αυτό απαιτεί γενναία παρέμβαση εκ μέρους της πολιτείας για την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου. Απαιτεί, επίσης, βιώσιμες δομές οι οποίες να εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά το τέλος των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων. Να μπορούν να προσλαμβάνουν το κατάλληλα εξειδικευμένο προσωπικό, να το επιμορφώνουν και να το αξιολογούν διαρκώς.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι να υπάρχει χώρος διαλόγου και έκφρασης για τα θύματα. Αυτό δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στην οικογένεια –η ίδια πολλές φορές είναι εστία των προβλημάτων ή και της βίας– και στο σχολείο. Το σχολείο δεν αποτελεί πανάκεια για όλα τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και οι εκπαιδευτικοί δεν υπάρχουν για να επιλύουν τα πάντα. Πολύ περισσότερο, εκτός από την εξουθενωτική σωματικά και συναισθηματικά εργασία τους, να φορτώνονται ως «αποδιοπομπαίοι τράγοι» τα αδιέξοδα ενός ολόκληρου συστήματος.

Χώρος διαλόγου σημαίνει πρωτίστως «εσωτερικός» χώρος, ψυχικός χώρος για να ακουστεί το πρόβλημα και η τραυματική εμπειρία του άλλου. Αλλά και κοινωνικός χώρος όπου άνθρωποι διαφορετικών ειδικοτήτων (ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί, γονείς, νομικοί, γιατροί κ.ά.) μπορούν να συνομιλούν και να δημιουργούν ένα ασφαλές προστατευτικό δίχτυ για κάθε έφηβο και κάθε παιδί όπου κι αν κατοικεί: στο Μενίδι, στο Περιστέρι, στο Ψυχικό ή στην Εκάλη.Και, βέβαια, απαιτείται κατάλληλη επιμόρφωση των δημοσιογράφων και όλων εκείνων των επαγγελματιών στα μέσα ενημέρωσης που δεν χειρίζονται πάντα με τον καταλληλότερο τρόπο αυτά τα περιστατικά. Ο διαρκής βομβαρδισμός με βίαιες ειδήσεις και εικόνες οδηγεί συχνά τα θύματα και το περιβάλλον τους να βιώνουν ξανά και ξανά την τραυματική εμπειρία. Οδηγεί, επίσης, την ευρύτερη κοινωνία στην εξοικείωση με το φαινόμενο και στην αντίληψη ότι όλος ο κόσμος γύρω μας είναι απειλητικός. Αυτό δημιουργεί και εντείνει την αίσθηση ανασφάλειας και μπορεί να μετατρέψει κάποιον από ενδεχόμενο θύμα σε ενδεχόμενο θύτη. Αλλά αυτή είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση που  εύχομαι να την ανοίξουμε κάποτε με θάρρος και παρρησία και στην ελληνική κοινωνία.

Αλεξάνδρα Κορωναίου, καθηγήτρια του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών

Όταν τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο

 Επιλεγμένα αποσπάσματα από αρθρο της Έρης Βαρδάκη, στο ΒΗΜΑgazino, 17/3/24

       Η φύση δεν παράγει απορρίμματα. Αυτό που θεωρείται απόβλητο από έναν οργανισμό, αποτελεί χρήσιμη πρώτη ύλη για κάποιον άλλον, με αποτέλεσμα να συνεχίζεται ο αέναος κύκλος της ζωής. Η ανακύκλωση, όσο και αν ηχεί παράξενο, αποτελεί μια πρακτική τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος. Μάλιστα, όπως φαίνεται, οι προϊστορικοί πρόγονοί μας την είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους. Για παράδειγμα, σπασμένα εργαλεία από πυριτόλιθο ή οστά ζώων αποτελούσαν την πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων τεχνουργημάτων. Οι αρχαιολόγοι έχουν κάνει λόγο για ανακαλύψεις που αποδεικνύουν τη χρήση ανακυκλωμένων εργαλείων ακόμα και πριν από 1.300.000 χρόνια.

        Κατά την προβιομηχανική εποχή, τώρα, υπάρχουν ενδείξεις ότι στην Ευρώπη συλλέγονταν μπρούντζος και άλλα μέταλλα και οδηγούνταν σε τήξη για συνεχή επαναχρησιμοποίηση. Η επανάχρηση του χαρτιού καταγράφτηκε για πρώτη φορά το 1031, όταν ιαπωνικά καταστήματα πωλούσαν ανακυκλωμένο χαρτί. ανακυκλωμένο χαρτί. Στη Βρετανία η σκόνη και η τέφρα από τις φωτιές ξύλου και κάρβουνου συλλέγονταν και ανακυκλώνονταν ως βασικό υλικό για την κατασκευή οικοδομικών υλικών.

     Η εκβιομηχάνιση τόνωσε τη ζήτηση για προσιτά υλικά. Εκτός από τα κουρέλια, τα λεγάμενα παλιοσίδερα ήταν περιζήτητα, καθώς η απόκτησή τους ήταν φθηνότερη από το παρθένο μετάλλευμα, ενώ η δημιουργία των σιδηροδρόμων τον 19ο αιώνα αλλά και των βιομηχανιών χάλυβα και της αυτοκινητοβιομηχανίας σης αρχές του 20ού έφεραν στο τραπέζι την έννοια της αξιοποίησης του σκραπ. Η ανακύκλωση αποτέλεσε μείζον θέμα για τις κυβερνήσεις κατά διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε οι οικονομικοί περιορισμοί και οι σημαντικές ελλείψεις υλικών κατέστησαν αναγκαία την επανάχρηση, την ίδια στιγμή που η ανακύκλωση οικιακών υλικών σήμαινε επίσης ότι περισσότεροι πόροι έμεναν διαθέσιμοι για τις πολεμικές προσπάθειες. Μάλιστα πραγματοποιήθηκαν μαζικές κυβερνητικές καμπάνιες προτρέποντας τους πολίτες να δωρίσουν μέταλλο, χαρτί, κουρέλια και καουτσούκ ως πατριωτικό καθήκον σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Τα οφέλη της ανακύκλωσης

      Η ανακύκλωση είναι πλέον στάση ζωής. Με την ανακύκλωση εξοικονομείται ενέργεια και μειώνονται οι εκπομπές βλαβερών αερίων του θερμοκηπίου. Ανακυκλώνοντας μόνο ένα αλουμινένιο τενεκεδάκι εξοικονομείτε 90% της ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή ενός καινούργιου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανεξέλεγκτη απόρριψη των αποβλήτων στο περιβάλλον εγκυμονεί πολλούς κινδύνους που πολλές φορές δεν γίνονται άμεσα αντιληπτοί. Απόβλητα όπως οι μπαταρίες και τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη περιέχουν επικίνδυνες ουσίες όπως μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο κ.λπ. που η διάχυσή τους στο περιβάλλον έχει επιπτώσεις στο έδαφος, στο νερό, στους οργανισμούς, ακόμη και στον άνθρωπο.

       Το πλαστικό χρειάζεται αιώνες για να αποσυντεθεί. Ενδεικτικά μόνο πρέπει να γνωρίζουμε ότι ένα μπουκάλι χρειάζεται πέντε αιώνες για να αποσυντεθεί, ένας αναπτήρας 100 χρόνια, ενώ μια πλαστική σακούλα 55. Άλλωστε, η παρουσία του πλαστικού μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τον θάνατο σε υδρόβιους και άλλους οργανισμούς, ενώ η απόρριψη του γυαλιού σε χωματερές κοντά σε δασικές εκτάσεις προκαλεί συχνά πυρκαγιές. Συνεπώς με την ανακύκλωση μειώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, επιτυγχάνονται οικονομικά οφέλη, ενώ την ίδια στιγμή δημιουργούνται θέσεις εργασίας. Επιπλέον υπό τις δραματικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής η ανακύκλωση αποτελεί μονόδρομο. Τα απόβλητα που αντί να ανακυκλώνονται καταλήγουν σε ΧΥΤΑ κατά την αποσύνθεσή τους εκπέμπουν μεθάνιο, ένα αέριο του θερμοκηπίου 25 φορές ισχυρότερο από το διοξείδιο του άνθρακα.

 

 

 

   

ΒΙΟΗΘΙΚΗ

 

Η ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΛΑΔΟΣ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ ΑΛΛΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

 

Συμβουλές με σημασία

Μεταξύ των άλλων πολλών τίτλων της η δρ Βαγενά είναι συμπρόεδρος της συμβουλευτικής ομάδας εμπειρογνωμόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για θέματα ηθικής και διακυβέρνησης της Τεχνητής Νοημοσύνης στον χώρο της υγείας αλλά και τέως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής της χώρας μας.  

    

         Η Βιοηθική, η οποία αφορά την εφαρμογή της Ηθικής στις επιστήμες της ζωής, δεν είναι ένας «στείρος» ακαδημαϊκός κλάδος απομακρυσμένος από την καθημερινότητα: «Η πανδημία απέδειξες περίτρανα ότι δεν πρόκειται για ένα πεδίο “πολυτελείας” όπως πολλοί νόμιζαν, αλλά...καθημερινής χρήσης στον σύγχρονο κόσμο μας που γεννά αδιάκοπα βιοηθικές προκλήσεις, όπως μας είπε η ίδια.

Πράγματι η πανδημία αποτέλεσε «κομβικό σημείο» ανάδειξης της αξίας αλλά και της ανάγκης της Βιοηθικής σε στιγμές, πολλές φορές, «ζωής ή θανάτου»:«Μπορεί εμείς να μη λαμβάναμε τις αποφάσεις - άλλωστε ο ρόλος των ειδικών στη Βιοηθική είναι συμβουλευτικός - αλλά καλούμασταν συχνά να δώσουμε την επιστημονική συμβουλή μας στην Πολιτεία σχετικά με πολύ λεπτά ζητήματα όπως η προτεραιοποίηση του εμβολιασμού ή της Χορήγησης των μονοκλωνικών αντισωμάτων. Στην πανδημία λοιπόν όλοι συνειδητοποίησαν ότι η Βιοηθική έχει αξία όχι ως ένα ακαδημαϊκό εγχείρημα αλλά ως ενεργός γνώμονας λήψης σημαντικών αποφάσεων που αφορούν στο σύνολο της κοινωνίας» σημείωσε η καθηγήτρια.

Μεταξύ ατομικού και συλλογικού

Αποφάσεις που θα συνεχίσουν να αφορούν ολοένα και περισσότερο το κοινωνικό σύνολο σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτητες φωτός θέτοντας πλήθος διλημμάτων στα οποία θα καλούμαστε να απαντήσουμε ατομικά αλλά και συλλογικά. «Πολλές φορές οι αποφάσεις είναι δύσκολες και έχουν αντίκτυπο σε εκατομμύρια ανθρώπους - η πανδημία το ανέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο, φέρνοντας στο φως το μεγάλο διαχρονικό δίλημμα σχετικά με το πόσο μπορεί να επιβληθεί τελικά περιορισμός των ατομικών επιθυμιών, επιλογών και δικαιωμάτων για το ευρύτερα κοινό καλό. Και αδιαμφισβήτητα δεν μπορούν να λαμβάνονται ενστικτωδώς τέτοιες κρίσιμες αποφάσεις αλλά μόνο έπειτα από προεργασία και ανάλυση που συμπεριλαμβάνει και τη Βιοηθική. Διότι ενώ πυξίδα μας είναι το όφελος του συνόλου της κοινωνίας, η επιτυχημένη προσέγγιση χρήζει προσοχής στην έκδηλα ευάλωτη ισορροπία μεταξύ του ατομικού και συλλογικού καλού».

Κοινωνικός διάλογος

Το μεγάλο ερώτημα είναι βέβαια πόσο έτοιμη είναι η κοινωνία να δεχθεί και να αφομοιώσει τις ραγδαίες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξει ώστε να τις χρησιμοποιήσει πρoς όφελός της. «Είναι γεγονός ότι πλέον, ιδίως οι τεχνολογικές εξελίξεις, αφομοιώνονται πολύ πιο γρήγορα από τον πληθυσμό σε σύγκριση με το παρελθόν. Το θέμα είναι ότι αυτή η αφομοίωση πρέπει να γίνει σωστά, πρέπει να ξέρουμε ν αποδεχόμαστε και για ποιον λόγο. Για αυτό και επιμένω ότι οι επιστημονικές και τεχνολογικές έννοιες, τα όριά τους, τα πλεονεκτήματα τους, η λογική τους είναι θέμα κοινωνικού διαλόγου και επιμόρφωσης ώστε να μπορεί η κοινωνία να τις υιοθετήσει ορθά. Να γνωρίζει τι υιοθετεί, να έχει κριτική σκέψη, να μη χειραγωγείται. Υπάρχουν ερωτήματα στην κοινωνία για τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα που τόσο η Πολιτεία όσο και οι επιστήμονες πρέπει να ακούσουν και να απαντήσουν. Άλλωστε η ομαλή και επιτυχής κοινωνική πρόοδος δεν δύναται σίγουρα να επέλθει απλώς μέσω της άκριτης επιβολής κανόνων στην κοινωνία».

Χρειάζεται λοιπόν ορθή ενημέρωση. Στην εποχή των fake news που μας βομβαρδίζουν πανταχόθεν πόσο εφικτό είναι όμως αυτό; «Εδώ πράγματι ο αντίπαλος είναι άκρως δύσκολος - και αυτό το είδαμε στην πρόσφατη πανδημία οπότε η παραπληροφόρηση ήταν σχεδόν εκτός ελέγχου. Χρειάζεται πολύ ισχυρή νομοθετική αλλά και τεχνολογική προσπάθεια για να παταχθεί η παραπληροφόρηση».

ΒΗΜΑ SCIENCE, 17/3/2024

EYTYXIA -ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

 

H ανθρώπινη φύση και η κατάκτηση της ευτυχίας

          Στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα η ηθική φιλοσοφία, με τρόπο ιδιαίτερα προσεκτικό, θα επιμείνει στη φυσική καταγωγή της ευτυχίας και τον επίγειο προορισμό της, επιχειρώντας να πάρει τις αποστάσεις της από τις επιταγές της θρησκείας. Στην προοπτική αυτή, όπως το εξηγεί ο Καρτέσιος, η ηθική οφείλει να εξηγήσει με ποιον τρόπο η ψυχή, τόσο καθεαυτή όσο και στο βαθμό που είναι ενωμένη με το σώμα, πρέπει να ενεργήσει ώστε να επιτύχει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση σ’ αυτή τη ζωή. Ενωμένη όμως με το σώμα η ψυχή βρίσκεται περικυκλωμένη από πάθη και κινδυνεύει, κατά συνέπεια, να αστοχήσει ως προς την εκτίμηση της πραγματικής αξίας των πραγμάτων που συμβάλλουν στην ευτυχία. Στο κρίσιμο αυτό σημείο παρεμβαίνει ο λόγος, ο οποίος μπορεί να εκτιμήσει σωστά την αξία των αγαθών, των οποίων η απόκτηση θα οδηγήσει τους ανθρώπους στην κατάκτηση της ευτυχίας. Λελογισμένη κτήση, λελογισμένη χρήση: αυτά είναι τα σταθμά με τα οποία ο λόγος μετρά την αξία των μέσων που θα οδηγήσουν στον επιθυμητό σκοπό, στην ευτυχία.

(…)Με αυτό το φρόνιμο σχήμα του Καρτέσιου διαφώνησε ο Χόμπς, που εγείρει ορισμένες αντιρρήσεις ως προς τη θέση των μέσων και των σκοπών, την οποία θεωρεί σχετική. Οι σκοποί, υποστηρίζει ο Χομπς, μπορούν και πρέπει να διακριθούν σε κοντινούς και μακρινούς. Στην προοπτική αυτή, συνεχίζει, όταν συγκρίνουμε τους σκοπούς, οι πιο κοντινοί μπορεί να θεωρηθούν μέσα για τους πιο μακρινούς. Υπάρχει άραγε ο μακρινός σκοπός, αυτός που θα ήταν πραγματικό τέλος – τώρα πια με τη διπλή σημασία του όρου; Αν υπήρχε, τότε όλοι οι άλλοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν μέσα για την επίτευξή του. Ο σκοπός αυτός θα ήταν η ευτυχία, υποστηρίζει ο άγγλος φιλόσοφος, συμπεραίνοντας όμως ότι τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει σ’ αυτόν τον κόσμο· όχι γιατί υπάρχει σε κάποιον άλλο, αλλά γιατί, απλούστερα και δραστικότερα, «όσο ζούμε έχουμε επιθυμίες και η επιθυμία υποθέτει πάντοτε έναν σκοπό». Ο τελικός σκοπός σημαίνει το τέλος της επιθυμίας, δηλαδή το τέλος της ζωής.

  (…)Ο ίδιος ο Χομπς, πάντως, βρίσκει ότι οι θέσεις του μπορούν να εξηγήσουν ορισμένα φαινόμενα, τα οποία, χωρίς αυτές, είναι δυσεξήγητα. Ετσι, θεωρεί εντελώς φυσικό το γεγονός ότι «οι επιθυμίες των ανθρώπων πολλαπλασιάζονται στο βαθμό που αποκτούν όλο και περισσότερο πλούτο, διακρίσεις ή εξουσία». Με άλλα λόγια, ο Χομπς υποστηρίζει πως είναι λάθος, γιατί συνιστά λογικό σφάλμα, να περιμένουμε από έναν βαθύπλουτο άνθρωπο, για παράδειγμα, να θέσει ο ίδιος τέρμα στην επιθυμία του για περισσότερο πλούτο. Ο λόγος μπορεί να διαμαρτύρεται. H επιθυμία όμως έχει τη δική της λογική και οδηγεί τους ανθρώπους, ακόμη και «όταν κατακτήσουν τον υψηλότερο βαθμό εξουσίας κάπου, να αναζητήσουν κάποια άλλη, όσο κρίνουν ότι είναι υποδεέστεροι από κάποιον άλλο». Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμη. Αν υποθέσουμε ότι κάποιος έχει πετύχει τα πάντα, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι θα επιθυμήσει περισσότερα. Και τούτο γιατί «δικαίως οι άνθρωποι νιώθουν λύπη όταν δεν έχουν κάτι να κάνουν. Ετσι η ευτυχία, με την οποία εννοούμε τη συνεχή ευχαρίστηση, δεν συνίσταται καθόλου στο ότι έχουμε πετύχει αλλά στο ότι πετυχαίνουμε». Μπορεί ο Χομπς να είναι σκληρός. Μόνο στα λόγια όμως. Γιατί η πραγματικότητα είναι ανελέητη.

 

 

ΒΩΚΟΣ Γεράσιμος, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24.11.2008

 

 

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

 

«Μηδέν έχοντες και πάντα κατέχοντες»

1.               Στις 7 Νοεμβρίου 1943, τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής κατέλαβαν το Καρπενήσι, παρά τη σθεναρή αντίσταση ανταρτών του ΕΛΑΣ. Πυρπόλησαν και κατέκαψαν την πόλη. Το Καρπενήσι θύμιζε το σημερινό Χαλέπι στη Συρία: παντού ερείπια. Θυμάμαι τον πατέρα μου, 14 ετών τότε, να μας αφηγείται συχνά τις κακουχίες. Αστεγοι, πεινασμένοι και τρομαγμένοι, έπρεπε να οργανώσουν την επιβίωσή τους στον βαρύ χειμώνα. Πώς ξεκινάς από την αρχή; Πώς το ξεπερνάς; Ρωτούσα συχνά τον πατέρα μου, όπως ρωτώ και Ελληνοκύπριους πρόσφυγες μετά την εισβολή του ’74, πώς τα κατάφερε. Η απάντηση ήταν και είναι η ίδια: «Τι άλλο να κάναμε; Έπρεπε να ζήσουμε. Σφίγγεις τα δόντια, αγωνίζεσαι και προχωράς. Τουλάχιστον δεν ήμασταν μόνοι. Στεκόμασταν ο ένας στον άλλον».

2.               Η ικανότητα του ανθρώπου να ανακάμπτει μετά από συμφορές εκπλήσσει. Αυτό που μου έκανε πάντοτε εντύπωση στους ανθρώπους της γενιάς των γονιών μου ήταν η ανθεκτικότητά τους – η ικανότητα να ανακάμπτουν μετά από καταστροφές και συμφορές. Η ανθεκτικότητα (resilience) εμφαίνεται στον τρόπο ανταπόκρισης σε αυτές. Αν και ένα μεγάλο μέρος της ψυχολογικής έρευνας έχει εντοπίσει τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν ανθεκτικότητα σε ένα άτομο (π.χ. αισιοδοξία, αυτοεκτίμηση, σθένος κ.λπ.), τα χαρακτηριστικά αυτά δεν είναι τόσο εγγενώς ατομικά όσο σχεσιακά και επίκτητα: προκύπτουν από σχέσεις του ατόμου με το περιβάλλον του. Η πεποίθηση λ.χ. ότι «θα τα καταφέρουμε» διαμορφώνεται μέσα από διαδικασίες επικοινωνίας στην κοινότητα.

3.               Η Αφροαμερικανίδα Σούζαν Ράις, πρώην πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Εθνη, περιγράφει πώς οι γονείς της της ενστάλαξαν την αυτοπεποίθηση σε ένα περιβάλλον φυλετικών προκαταλήψεων. Ο πατέρας της δεν εσωτερίκευσε ποτέ τις ρατσιστικές προσβολές: αντλούσε την αυτοεκτίμησή του όχι από τα σχόλια των συγκαιρινών του, αλλά από τη θρησκευτική του πεποίθηση για τις δυνατότητες που είχε ως δημιούργημα του Θεού. Η αυτοπεποίθηση της Ράις δεν ήταν αυτοφυής: καλλιεργήθηκε στην οικογένεια, η οποία με τη σειρά της αντλούσε, εν πολλοίς, νόημα ζωής από τη μεταφυσική της κοινότητας στην οποία μετείχε.

4.               Τα ανθρώπινα συστήματα διαθέτουν εγγενή ανθεκτικότητα, όπως η φύση διαθέτει ενδογενή αναγεννητικότητα. Το βλέπουμε σε οικογένειες, οργανισμούς και κοινότητες, όταν δοκιμάζονται από μείζονες κρίσεις (π.χ. θάνατος, βιομηχανικά ατυχήματα, φυσικές καταστροφές). Το κοινό στοιχείο της ανθεκτικής απόκρισης είναι η ικανότητα του συστήματος να παράγει νόημα ζωής, να κινητοποιεί κοινωνικό κεφάλαιο (να καλλιεργεί δεσμούς αλληλοβοήθειας και αλληλοστήριξης), να μην αυτοθυματοποιείται, και να μαθαίνει.

5.               Είδαμε ήδη μερικές από αυτές τις ικανότητες στα καμένα χωριά της Εύβοιας. Η αλληλεγγύη που εκδηλώθηκε μεταξύ των συγχωριανών και προσφέρθηκε από άλλα μέρη της χώρας και φιλικά κράτη ήταν εντυπωσιακή. Μια φράση που συχνά χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι ήταν: «Ολοι μαζί τρέξαμε να σώσουμε το χωριό». Μπροστά στον κίνδυνο, η κοινότητα απέκτησε αίσθηση κοινής μοίρας – κινητοποιούμενη, ενώθηκε. Οι εκκλησιαστικές τελετουργίες αποτέλεσαν μηχανισμούς συσπείρωσης, ψυχικής αλληλοστήριξης και επιβεβαίωσης του νοήματος της ζωής – οι ιώβειες* δοκιμασίες χαλυβδώνουν την πίστη και ενισχύουν την ελπίδα. Μπορεί να φαίνεται ότι τα χάνουμε όλα, αλλά έχουμε το μείζον – τη χάρη του Θεού. «Μηδέν έχοντες και πάντα κατέχοντες» (Απ. Παύλος, Προς Κορινθίους, Β΄, 6, 10). Οι ψυχολόγοι μιλούν για «αυτο-ενίσχυση» – τη θετική μεροληψία ότι θα τα καταφέρουμε.

6.               Μείζονες καταστροφές λειτουργούν ως καταλύτες αναστοχασμού. Οι μεγα-πυρκαγιές των τελευταίων ετών θέτουν μετ’ επιτάσεως πλείστα θέματα: από την κλιματική αλλαγή μέχρι τη δασοπροστασία και τη δασοπυρόσβεση, τους δασικούς χάρτες, την αυθαίρετη δόμηση, τη λειτουργία του κράτους, και την ποιότητα του πολιτικού λόγου. Το ενδεχόμενο να γίνουμε θύματα απροσδόκητων σφοδρών γεγονότων είναι μια υπόμνηση της ανθρώπινης τρωτότητας, αντισταθμιζόμενη ευτυχώς από το απόθεμα της  ψυχικής  ανθεκτικότητας και της κοινοτικής αλληλεγγύης. Γι΄αυτό, την επόμενη φορά που θα δούμε έναν πρόσφυγα ή έναν επαίτη να μας χτυπάει την πόρτα, καλό είναι να θυμόμαστε ότι, κάποτε, ίσως ήταν κι αυτός νοικοκύρης.

*ώβειος =που χαρακτηρίζει τον Ιώβ (πρόσωπο της Παλαιάς Διαθήκης), τα πάθη του και την υπομονή του

 Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/8/2021.

ΕΥΤΥΧΙΑ

 

Η τέχνη της ευτυχίας

Εχω ένα φίλο, που τρεις στις πέντε φορές που θα βρεθούμε έρχεται κοντά, εστιάζει το βλέμμα του και με ρωτάει: «Είσαι ευτυχισμένη;». Η ερώτηση μου προκαλεί τρομερή αμηχανία, μπορώ να πω και δυσφορία. Κυρίως τη θεωρώ αλλόκοτη έως και παιδαριώδη, αλλά προερχόμενη από έναν καλλιτέχνη δείχνω επιείκεια. Ασε με στην ησυχία μου θέλω να του πω, έχουμε και δουλειές, ποιος ασχολείται με αυτό το θέμα. Ξέρω τα αντίθετα· σίγουρα είναι το άγχος και η κατάθλιψη. Τι μου ζητείται; Να βαθμολογήσω την πορεία της ζωή μου; Να υπολογίσω και να αποτιμήσω συναισθηματικά το σύνολό της; Αναρωτιέμαι, εάν χαμογελούσα συχνότερα, εάν θα γλίτωνα την ερώτηση. Το χαμόγελο είναι αποστομωτικό. Ενα σύμβολο χαράς, ίσως και ευτυχίας, που δεν αφήνει περιθώρια. Δεν χαμογελώ όμως συχνά, παρόλο που είμαι πάντα έτοιμη να γελάσω ακόμη και με ό,τι απέχει πολύ από το να είναι αστείο. Παρ’ όλ’ αυτά, το ίδιο ακριβώς λέω με κεκτημένη ταχύτητα και στον γιο μου: «Το μόνο που θέλω είναι να είσαι ευτυχισμένος!». Το λέω και το πιστεύω.

Πήρα τηλέφωνο τον φίλο και τον ρώτησα ευθέως: «Πες μου, πώς την αντιλαμβάνεσαι εσύ την ευτυχία;». «Nα είσαι σε αρμονία με ό,τι κάνεις και με τον εαυτό σου», μου απάντησε. Οι καλλιτέχνες, οι αθλητές, οι χειρουργοί, φαντάζομαι ότι συμβαίνει και σε πολλά άλλα επαγγέλματα (παρακαλώ, συμπληρώστε), έχουν το πλεονέκτημα να καταπιάνονται καθημερινά με κάτι που τους ωθεί να εστιάζουν και να βγαίνουν από τον εαυτό τους, σχεδόν να ξεφεύγουν από τον χρόνο. Βρίσκονται σε «μια ζώνη» συχνά υψηλής εσωτερικής πίεσης, που αποδίδει μεγάλη ικανοποίηση ιδιαίτερα όταν φτάνεις τις δυνατότητες στα όρια. Είναι ώρες τις οποίες μπορείς να πεις ότι σχεδόν είσαι ευτυχισμένος.

Έριξα μια ματιά στον πίνακα που έχω στην οθόνη του υπολογιστή και διερωτώμαι αν είμαι ευτυχισμένη…Εάν τα βάλω όλα μαζί βγάζω ένα μικρό, ελάχιστο συμπέρασμα. Οταν έχουν καλυφθεί οι πρωταρχικές ανάγκες και αποκλείοντας τα εξαιρετικά όπως ο έρωτας, που αναμφισβήτητα είναι η συγκλονιστικότερη ρηξικέλευθη κατάσταση ευτυχίας –για όσους αναρχικούς έχουν γερό στομάχι να τον κυνηγήσουν–, τι άλλο μου δίνει εμένα τεράστια χαρά; Άλλωστε, για ποιον άλλον μπορώ να μιλήσω για το τόσο προσωπικό και ευρύ θέμα; Είναι οι άνθρωποι, αναμφισβήτητα οι άνθρωποί μου, ο γιος μου και οι φίλοι με την αμοιβαία κατανόηση και το νοιάξιμο. Οι απρογραμμάτιστες συναναστροφές, οι συζητήσεις με νόημα με νέα πρόσωπα, ιδιαίτερα η στιγμή που επιτυγχάνεται αυτό το άνοιγμα που σμίγει. Στα καλύτερά μου βρίσκομαι όταν έχω μεγάλα χρονικά διαστήματα, κομμάτια χρόνου δραστήρια απορροφημένη σε ό,τι αγαπώ, στο διάβασμα και στο γράψιμο. Τότε που δεν υπάρχει καμία δυσφορία, καμία αμφιβολία, κανείς δισταγμός. Περιμένω φυσικά πάντα το μπόνους· τις καθημερινές μικροαπολαύσεις που ξεβράζει η ζωή γενναιόδωρα και αναπάντεχα.                                                                                                              

                                                                          Ελεάννα Βλαστού, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 09.01.2022